Là một trong những huyện miền núi cao, nơi có cơ sở cách mạng rất sớm của tỉnh Quảng Nam, với chủ trương xây dựng Trà My thành hậu phương vững chắc trực tiếp phục vụ kháng chiến. Ngày 20 tháng 12 năm 1948, một trung đội được thành lập, có 2 tiểu đội người kinh đứng chân tại Mậu Cà (nay thuộc thị trấn Bắc Trà My), 1 tiểu đội người dân tộc thiếu số, đóng tại Mường Ron (nay thuộc xã Trà Leng huyện Nam Trà My). Đây là tiền thân của lực lượng vũ trang (LLVT) huyện Nam Trà My làm nòng cốt cho nhân dân Trà My tiến hành khởi nghĩa chống thực dân Pháp, đế quốc Mỹ và bảo vệ Tổ quốc.
Những ngày mới thành lập quân số ít, vũ khí thô sơ nhưng dưới sự lãnh đạo của Đảng, sự đùm bọc của nhân dân, cán bộ, chiến sĩ LLVT huyện đã anh dũng cùng với LLVT tỉnh lập nên những chiến công hiển hách. Trải qua quá trình xây dựng, chiến đấu và trưởng thành với nhiều tên gọi khác nhau, được sự chăm lo của Đảng bộ và đồng bào các dân tộc trong huyện. Lớp lớp cán bộ, chiến sĩ LLVT huyện đã nối tiếp truyền thống, kiên trung với Đảng, với cách mạng, gắn bó mật thiết với nhân dân, lên đường hoàn thành xuất sắc nhiệm vụ được giao.
Trong 9 năm kháng chiến chống thực dân Pháp xâm lược và 21 năm kháng chiến chống Mỹ cứu nước, LLVT huyện đã cùng với nhân dân vượt qua khó khăn gian khổ, đánh nhiều trận lớn, nhỏ, xây dựng hàng chục làng, xã chiến đấu. “Vừa kháng chiến vừa kiến quốc” quân và dân huyện Nam Trà My vẫn luôn ngời sáng truyền thống “Thóc không thiếu một cân, quân không thiếu một người”. Chiến đấu dũng cảm, đánh bại các cuộc tấn công quy mô lớn, nhỏ của địch góp phần cùng với LLVT tỉnh đánh bại âm mưu của Mỹ, ngụy và đập tan bộ máy ngụy quân, ngụy quyền từ tỉnh đến cơ sở, góp phần cùng cả nước làm nên đại thắng mùa Xuân 1975. Trong đó, tiêu biểu là trận đánh Đồn Xã Đốc mở đầu phong trào đánh và thắng Mỹ. Trong những năm tháng chiến tranh Trà My còn là khu căn cứ địa cách mạng của tỉnh, Quân khu 5, nơi che dấu nhiều lớp cán bộ cộng sản kiên trung phục vụ cách mạng.
Sau ngày đất nước thống nhất, quân dân trong huyện không quản ngại khó khăn, nỗ lực hàn gắn vết thương chiến tranh, phá gỡ bom mìn tạo điều kiện cho nhân dân an tâm sản xuất, xây dựng lại quê hương. Năm 1976, lần đầu tiên tỉnh tổ chức ngày hội tòng quân của thanh niên, tạo nên khí thế như những năm chống Mỹ, cứu nước “Bước qua cầu vinh quang lên đường chiến đấu theo gương anh hùng Nguyễn Văn Trỗi”. Chiến tranh biên giới Tây Nam, phía Bắc xảy ra, lớp lớp người con quê hương Trà My sẵn sàng lên đường làm tròn nghĩa vụ quốc tế.
Kế thừa, phát huy truyền thống lịch sử của quê hương anh hùng, trong công cuộc đổi mới, xây dựng và bảo vệ Tổ quốc Việt Nam xã hội chủ nghĩa, nhất là từ khi chia tách huyện (2003) đến nay, Ban CHQS huyện đã làm tốt chức năng tham mưu cho Huyện uỷ, Hội đồng nhân dân, Ủy ban nhân dân huyện lãnh đạo, chỉ đạo thực hiện nhiệm vụ quốc phòng, quân sự địa phương đạt được nhiều kết quả, thường xuyên chăm lo xây dựng thế trận quốc phòng toàn dân gắn với thế trận an ninh nhân dân; xây dựng khu vực phòng thủ huyện ngày càng vững chắc; tổ chức thực hiện có hiệu quả các cuộc diễn tập khu vực phòng thủ cấp huyện; diễn tập thực nghiệm theo Nghị định 30, 32 của Chính phủ; diễn tập khu vực phòng thủ, phòng chống thiên tai, tìm kiếm cứu nạn cấp huyện; diễn tập chiến đấu phòng thủ cấp xã, qua đó đã giúp cấp uỷ, chính quyền các địa phương nâng cao trình độ lãnh đạo, chỉ đạo, quản lý, điều hành và năng lực làm tham mưu của các cơ quan, ban, ngành, bảo đảm đáp ứng yêu cầu nhiệm vụ, sẵn sàng đối phó thắng lợi mọi tình huống xảy ra.
Trong giai đoạn cách mạng mới, với chức năng là công cụ sắc bén bảo vệ Đảng, Nhà nước và nhân dân. Dưới sự lãnh đạo, chỉ đạo trực tiếp của Bộ Chỉ huy quân sự tỉnh, cấp ủy, chính quyền huyện và sự chăm lo, yêu thương đùm bọc của nhân dân, LLVT Nam Trà My đã vượt mọi khó khăn, từng bước xây dựng, chiến đấu và trưởng thành, hoàn thành xuất sắc mọi nhiệm vụ mà Đảng, Nhà nước và nhân dân giao phó. Đặc biệt sau 20 năm tái lập huyện, cùng với sự phát triển về kinh tế, văn hóa - xã hội, công tác quân sự - quốc phòng của LLVT huyện đã có những tiến bộ không ngừng, kết quả nổi bật đó là:
Cơ quan quân sự đã làm tốt công tác tham mưu cho cấp ủy, chính quyền địa phương trong việc quán triệt và thực hiện tốt các chỉ thị, nghị quyết của Đảng về công tác quân sự - quốc phòng (QS, QP) được cụ thể hóa trong Nghị quyết 02 của Bộ Chính trị, đó là: Đảng lãnh đạo, chính quyền điều hành, cơ quan quân sự, công an, các ban ngành đoàn thể làm tham mưu, trong đó cơ quan quân sự làm nòng cốt, chỉ huy thống nhất các lực lượng thuộc quyền. Hằng năm Ban Chỉ huy quân sự huyện đã làm tốt công tác tham mưu cho Huyện ủy ban hành Chỉ thị về lãnh đạo công tác QS, QP; tham mưu cho UBND huyện xây dựng kế hoạch tổ chức thực hiện nhiệm vụ QS, QP địa phương, gắn kết chặt chẽ giữa phát triển kinh tế, xã hội với củng cố quốc phòng an ninh. Đồng thời, tham mưu xây dựng, triển khai thực hiện Đề án “xây dựng khu vực phòng thủ huyện thành khu vực phòng thủ vững chắc giai đoạn 2006 - 2010” và những năm tiếp theo trên địa bàn đạt kết quả tốt.
Chất lượng huấn luyện sẵn sàng chiến đấu của LLVT huyện được nâng lên, xây dựng, tổ chức luyện tập các phương án, kế hoạch bảo đảm sẵn sàng chiến đấu (SSCĐ), hoạt động chiến đấu, kế hoạch phòng, chống bão lũ giảm nhẹ thiên tai... các cấp đạt kết quả tốt. Công tác tuyển quân luôn chú trọng thực hiện đúng Luật, động viên tinh thần của toàn dân trong thực hiện quyền, nghĩa vụ tham gia bảo vệ Tổ quốc.
Công tác huấn luyện các lực lượng DQTV, DBĐV luôn được coi trọng, đã quán triệt sâu sắc các chỉ lệnh, nghị quyết về công tác huấn luyện SSCĐ. Trong huấn luyện thực hiện tốt phương châm “Cơ bản, thiết thực, vững chắc”; coi trọng huấn luyện đồng bộ, chuyên sâu sát nhiệm vụ, đặc điểm từng đối tượng, địa bàn. Tổ chức tốt các lớp tập huấn, bồi dưỡng cán bộ các cấp về công tác QS, QP, từ năm 2003 đến nay đã tham mưu cử 219 lượt cán bộ đối tượng 3 và 4 đi bồi dưỡng tại tỉnh; phối hợp với trường Quân sự tỉnh mở tại huyện 03 lớp bồi dưỡng kiến thức quốc phòng cho 192 đối tượng 3, tổ chức 14 lớp bồi dưỡng 123 lượt cán bộ đối tượng 4 và 5; tập huấn 10 lớp cho 43 thông đội trưởng và 236 cán bộ các đoàn thể cơ sở. Chất lượng huấn luyện ngày càng được nâng cao, nhận thức về nhiệm vụ QS, QP ở các cấp, các ngành và nhân dân có nhiều chuyển biến; cán bộ, chiến sĩ có bản lĩnh chính trị, có năng lực trình độ sẵn sàng chiến đấu đáp ứng tốt yêu cầu nhiệm vụ.
Ban Chỉ huy quân sự huyện thực hiện nghiêm việc điều chỉnh tổ chức, biên chế, ưu tiên đảm bảo quân số, trang bị cho các đơn vị làm nhiệm vụ SSCĐ, đơn vị A2. Xây dựng lực lượng DBĐV theo đúng Pháp lệnh, đăng ký, quản lý sắp xếp vào các đơn vị đúng chuyên nghiệp quân sự gần gọn địa bàn. Xây dựng lực lượng DQTV theo hướng “vững mạnh, rộng khắp”, đạt tỷ lệ 1,76% so với tổng dân số, đảng viên trong DQTV đạt 26,8%. Công tác huấn luyện, SSCĐ luôn kết hợp với rèn luyện kỷ luật, xây dựng nề nếp chính quy, cán bộ, chiến sỹ LLVT tích cực xây dựng đơn vị vững mạnh toàn diện, cơ quan quân sự huyện có nền nếp chính quy, doanh trại chính quy, xanh, sạch đẹp, được Bộ Chỉ huy quân sự tỉnh đánh giá cao.
LLVT huyện thường xuyên phối hợp với các ban, ngành, đoàn thể và lực lượng Công an nắm và quản lý chặt tình hình an ninh chính trị trên địa bàn, tham gia phòng, chống tội phạm, giữ nghiêm trật tự, an toàn xã hội. Sau 20 năm tái lập huyện, LLVT huyện đã làm tốt công tác dân vận, giúp đỡ địa phương xây dựng, nâng cao hiệu quả hoạt động của hệ thống chính trị, xóa đói, giảm nghèo, tuyên truyền vận động nhân dân chấp hành đường lối, chủ trương của Đảng, chính sách pháp luật Nhà nước, không di cư tự do, tuyên truyền đạo trái pháp luật, tích cực xây dựng đời sống văn hóa mới ở xã đặc biệt khó khăn. Hàng trăm lượt cán bộ, chiến sỹ đã không quản ngại khó khăn, gian khổ tích cực tham gia khắc phục hậu quả thiên tai, bão lũ, cháy rừng, giúp đỡ nhân dân làm nhà, di chuyển dân ra khỏi vùng nguy hiểm. Điển hình trong cơn bão số 4 năm 2020, LLVT huyện đã huy động 369 lượt cán bộ tham gia khắc phục hậu quả do mưa lũ gây ra, đào bới trên 8.500m3 đất đá tìm kiếm 8 thi thể nạn nhân, đào bới 15 nhà dân bị vùi lấp, dựng lại 24 nhà, di dời 54 nhà dân đến nơi an toàn, nạo vét 1.562 m3 bùn đất; san gạt 10,8 km đường với 2.860m3 đất đá, vận chuyển 12 tấn gạo và mỳ tôm cứu đói tới đồng bào bị lũ lụt.
Cùng với công tác vận động quần chúng, LLVT huyện còn tích cực tham gia hàng ngàn ngày công tự nguyện, đóng góp hàng tỷ đồng vào các hoạt động từ thiện, quỹ “đền ơn đáp nghĩa”, quỹ “vì người nghèo”, quỹ “phòng chống lụt bão” và quỹ “chất độc màu da cam”… thực hiện tốt chính sách quân đội và hậu phương quân đội; giải quyết các chế độ chính sách cho 1.246 đối tượng với số tiền trên 2,4 tỷ đồng. Hưởng ứng phong trào thi đua “Ngành hậu cần Quân đội làm theo lời Bác Hồ dạy” và cuộc vận động “Quản lý, khai thác, sử dụng vũ khí trang bị kỹ thuật tốt, bền, an toàn, tiết kiệm và an toàn giao thông” LLVT huyện luôn bảo đảm tốt công tác hậu cần, tài chính, đẩy mạnh tăng gia sản xuất nâng cao đời sống vật chất, tinh thần cho cán bộ, chiến sỹ. Vũ khí trang bị kỹ thuật được quản lý chặt chẽ, duy trì nền nếp chế độ tuần tra canh gác.
Hệ thống tổ chức cơ sở đảng được củng cố, kiện toàn, chất lượng tổ chức đảng và đảng viên ngày càng được nâng cao. Đảng bộ Quân sự huyện nhiều năm liền đạt Trong sạch vững mạnh, nguyên tắc tập trung dân chủ được giữ vững, công tác quản lý quy hoạch và sử dụng cán bộ, công tác đào tạo, bồi dưỡng cán bộ chủ trì, cán bộ người dân tộc thiểu số được quan tâm.
Trải qua 20 năm xây dựng, chiến đấu và trưởng thành LLVT huyện đã vinh dự được UBND huyện Nam Trà My tặng cờ đơn vị thi đua xuất sắc dẫn đầu khối Nội chính, Quốc phòng năm 2007, 2013, 2014; được Ban chấp hành Đảng bộ huyện Nam Trà My tặng danh hiệu “LLVT huyện Nam Trà My trung với Đảng, hiếu với dân, sẵn sàng nhận và hoàn thành xuất sắc nhiệm vụ” năm 2014 và Đảng bộ quân sự huyện đạt “trong sạch vững mạnh tiêu biểu” năm 2017; Giấy khen của chủ tịch UBND huyện trong công tác phòng chống thiên tai và tìm kiếm cứu nạn năm 2017, 2020; được Bộ CHQS tỉnh tặng danh hiệu “Đơn vị Quyết thắng” năm 2022 và hơn 100 cá nhân được tặng thưởng huân, huy chương.
Trước những yêu cầu nhiệm vụ mới, LLVT huyện thường xuyên nâng cao bản lĩnh chính trị, trung thành với đảng, với nhân dân. Nêu cao tinh thần cảnh giác cách mạng, chủ động phòng ngừa, đấu tranh kiên quyết, làm thất bại âm mưu chống phá của các thế lực thù địch. Tích cực tham mưu cho cấp ủy, chính quyền trong việc xây dựng củng cố vững chắc khu vực phòng thủ huyện. Tiếp tục nâng cao chất lượng tổng hợp, sức mạnh chiến đấu, xây dựng LLVT huyện vững mạnh về mọi mặt, trong đó lấy xây dựng chính trị làm cơ sở, theo hướng “cách mạng, chính quy, tinh nhuệ, từng bước hiện đại”. Làm tốt công tác giáo dục, bồi dưỡng kiến thức Quốc phòng, an ninh; củng cố, xây dựng lực lượng DQTV, DBĐV theo đúng luật định. Phối hợp chặt chẽ với các ban, ngành đoàn thể, tổ chức chính trị xã hội, tích cực tham gia công tác dân vận, xây dựng cơ sở chính trị, tham gia khắc phục hậu quả thiên tai, giúp dân xóa đói giảm nghèo. Thực hiện có hiệu quả 3 khâu đột phá: “nâng cao chất lượng huấn luyện; chuyển biến vững chắc kỷ luật; quản lý chặt chẽ vũ khí trang bị kỹ thuật” gắn với việc học tập và làm theo tư tưởng, đạo đức, phong cách Hồ Chí Minh.
Tự hào với truyền thống vẻ vang 20 năm qua, LLVT huyện Nam Trà My ra sức phấn đấu, xây dựng để trưởng thành về mọi mặt, hoàn thành thắng lợi mọi nhiệm vụ được giao, góp phần cùng nhân dân các dân tộc trong huyện xây dựng huyện Nam Trà My giàu về kinh tế, mạnh về quốc phòng, an ninh, cùng với nhân dân và LLVT tỉnh Quảng Nam thực hiện thắng lợi 2 nhiệm vụ chiến lược xây dựng và bảo vệ vững chắc Tổ quốc Việt Nam xã hội chủ nghĩa./.